بخش اول ؛
تبرك مشروع
معني تبرك
تبرک یک واژه عربی است.ابتدا معنی آن در زبان عربی و سپس معنای آن را در اصطلاح شرع که بیشتر مد نظر ماست،می آوریم.
- تبرک در زبان عرب:
تبرک مصدر تبرک، یتبرک، تبرکا، می باشد و به معنای طلب خیر است. و تبرک جستن به شیئی یعنی طلب نمودن خیر و نیکی به واسطه آن شیء.
- در اصطلاح شرع :
تبرک یعنی خواهان و طالب رسیدن به خیر و سعادت،بگونه ای که الله تعالی در کتاب روشنگرش و در سنت رسول الله ع، آنرا برای مومنان تشریع فرموده است.
معنی برکت :
با تأمل در آیات وتفاسیر آن معلوم می شود که منظور از برکت عبارت است از:
1- ثبات خیر و دوام آن
2- فراوانی خیرو زیاد شدن آن
به عبارت دیگر برکت به معنی اعطا خیر وسپس دوام آن می باشد.
ابن قیم رحمه الله در توضیح صلوات برپیامبر ع یعنی " و بارک علی محمد وعلی آل محمد " می گوید:« این دعا متضمن اعطا نمودن خیر به پیامبر ع همانند آنچه که به آل ابراهیم عطا نموده است، وادامه وثبوت آن خیر برای پیامبر و زیاد شدن و فزونی آن می باشد، و این حقیقت برکت است.»
کلمه برکت و مشتقات آن 34 باردرقرآن و در32 آیه و 8 صیغه وارد شده است : بارک، بارکنا، بورک، تبارک، برکات، برکاته، مبارک و مبارکة. که در میان آنها واژه "تبارک" فقط در حق الله تعالی بکار برده می شود.
ابن درید می گوید:« لفظ تبارک برای احدی وصف نمی شود مگر برای خداوند تبارک وتعالی وهرگز نباید گفت که " تبارک فلانی"» . لفظ تبارک هفت بار در قرآن به کاربرده شده و همه آنها به الله تعالی نسبت داده شده است .همانند آیات زیر:
« فَتَبَارَكَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِينَ »(مومنون-14)
یعنی: آفرين باد بر خدا كه بهترين آفرينندگان است.
« تَبَارَكَ الَّذِي نَزَّلَ الْفُرْقَانَ عَلَى عَبْدِهِ لِيَكُونَ لِلْعَالَمِينَ نَذِيرًا »(فرقان-1) یعنی: بزرگ است كسى كه بر بنده خود فرقان [=كتاب جداسازنده حق از باطل] را نازل فرمود تا براى جهانيان هشداردهندهاى باشد.
علما نیز معانی مختلفی برای آن – تبارک- آورده اند ازجمله به معنی: "تمجید و تعظیم"، "علو" و "مقدس و مطهر" به کاربرده شده است.
و به طور خلاصه؛ تبرک یعنی طلب خیر و برکت، و تبرک جستن به شیئی یعنی طلب منفعت به وسیله نزدیک شدن به آن شیء است. مثلا شخصی که به قرآن متبرک می شود،قصد دارد تا با تبرک بدان برای خود منفعتی ( دنیایی یا اخروی) کسب نماید.
هر نوع خیر و برکتی فقط از جانب الله تعالی و در دست اوست.
الله تعالی می فرمایند:
« قُلِ اللَّهُمَّ مَالِكَ الْمُلْكِ تُؤْتِي الْمُلْكَ مَن تَشَاء وَتَنزِعُ الْمُلْكَ مِمَّن تَشَاء وَتُعِزُّ مَن تَشَاء وَتُذِلُّ مَن تَشَاء بِيَدِكَ الْخَيْرُ إِنَّكَ عَلَىَ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ »(آل عمران- 26).
یعنی: بگو بار خدايا تويى كه فرمانفرمايى هر آن كس را كه خواهى فرمانروايى بخشى و از هر كه خواهى فرمانروايى را باز ستانى و هر كه را خواهى عزت بخشى و هر كه را خواهى خوار گردانى همه خوبيها به دست توست و تو بر هر چيز توانا هستی.
امام طبری رحمه الله در تفسیر خود می نویسد:« منظور از (بِيَدِكَ الْخَيْرُ)یعنی تمام انواع خیر در دست تو و از طرف توست،احدی بر آن توانایی ندارد،زیرا فقط تو بر خلاف مخلوقاتت ،بر هر چیزی توانا هستی»پس اگر تمامی خیرات و نعمتها در دنیا و آخرت از فضل الله تعالی بر بندگانش است، ثبوت و دوام آن نیز همگی از جانب اوست و این همان معنی حقیقی برکت است. و خیر و برکت همگی از جانب الله تعالی است و بس.
اما آنچه که در قرآن دلالت بر این دارد که برکت از جانب الله تعالی است در آیه زیر :
« قِيلَ يَا نُوحُ اهْبِطْ بِسَلاَمٍ مِّنَّا وَبَركَاتٍ عَلَيْكَ »(هود-48) یعنی: (گفته شد اى نوح با درودى از ما و بركتهايى بر تو). و یا
« قَالُواْ أَتَعْجَبِينَ مِنْ أَمْرِ اللّهِ رَحْمَتُ اللّهِ وَبَرَكَاتُهُ عَلَيْكُمْ أَهْلَ الْبَيْتِ إِنَّهُ حَمِيدٌ مَّجِيدٌ»(هود-73) یعنی: گفتند آيا از كار خدا تعجب مىكنى رحمتخدا و بركات او بر شما خاندان [رسالت] باد بىگمان او ستودهاى بزرگوار است.
و از جمله دلایل صریح از سنت صحیح پیامبر ع،حدیثی است از عبدالله ابن مسعود س ،آن هنگام که با پیامبر ع همسفر شده و با کمبود آب مواجه می شوند،پیامبر ع دستان خود را در ظرف آب می گذارند و سپس می فرمایند: «حَيَّ عَلَى الطَّهُورِ الْمُبَارَكِ وَالْبَرَكَة مِنَ اللَّهِ» فَلَقَدْ رَأَيْتُ الْمَاءَ يَنْبُعُ مِنْ بَيْنِ أَصَابِعِ رسول الله ع .[10]
یعنی:« بسوي آب مبارك بشتابيد و بركت آن از جانب خداست». (ابن مسعود می گوید:)همانا ديدم كه آب از ميان انگشتان رسول خدا صلی الله علیه و سلم فواره مي کرد».
امام ابن قیم رحمه الله در کتاب خود (بدائع الفوائد) هنگام بحث در مورد مسئله "تحیةالاسلام"(السلام علیکم ورحمۀالله وبرکاته) می نویسد:« رحمت و برکت به احدی نسبت داده نمی شود مگر خداوند یکتا و بنابراین هرگز گفته نمی شود(رحمت و برکت من بر شما باد) یا (سلام من بر شما باد،و سلام فلانی بر فلانی)و براستی که رحمت و برکت بدون سلامت حاصل نمی شود،چرا که سلامت از شر به دور است...» و شیخ صالح بن عبدالعزیز آل شیخ حفظه الله می گوید:« تبرک یعنی طلب خیر فراوان و دائمی که طبق تصریح نصوص قرآن و سنت ،فقط خداوند می تواند خیر و برکت عطا کند نه کسی دیگر...از این رو برای احدی از مخلوقات روا نیست که بگوید من به فلانی برکت دادم،یا برکت خواهم داد و یا بگوید قدوم شما بابرکت بود چون کلمه برکت به معنی خیر کثیر و دائم است که فقط به ذات یکتای الله اختصاص دارد»
هدف ازتبرك:
هدف از آن می تواند دنیوی، اخروی و یا هردوی آنها باشد. مثلا تبرک جستن به بعضی از امورات می تواند هم خیر دنیوی داشته باشد و هم اخروی؛ مانند قرآن و یا رمضان. ولی بعضی دیگر فقط منفعت دنیوی دارند ( مانند باران یا میوه زیتون) و یا فقط اخروی(مانند اقامه نماز در مسجدالحرام ).و معمولا شخص به دلیل یکی از آن اهداف تبرک می جوید.
انواع تبرك:
تبرک دراسلام مشروع و جایز شمرده شده است. ولی این مشروعیت مطلق نمی باشد. چنانکه تبرک جستن به هر چیزی جایز نیست .بلکه تبرک به بعضی صحیح و به بعضی دیگر ممنوع هستند.به عبارتی، شارع حکیم تبرک جستن به بعضی از امورات و اشیاء را مستحب و حتی طلب برکت را از بعضی واجب نموده است و تبرک به بعضی دیگر را حرام و نزدیک به شرک قرارداده است.
تبرك مشروع
هر آنچه را که خداوند و رسولش ع آن را جهت تبرک جایز شمرده باشند،طوریکه تبرک جستن به آن واجب، مستحب و یا مباح باشد، تبرک مشروع گویند.
مواردی که تبرک به آنها مشروع است؛به طورکلی می توان به صورت زیر خلاصه نمود:
1- تبرک به ذکر و یاد الله تعالی و تلاوت قرآن کریم.
2- تبرک مشروع به پیامبر ع.
3- تبرک مشروع به اولیاء و صالحان.
4- تبرک بوسیله "عبادت کردن" در بعضی از مکانها و زمانهای خاص و مبارک.
5- تبرک به آب زمزم
6- تبرک جستن (دنیوی) به بعضی از نعمت های الهی.
تبرک به این موارد بایستی بر طبق ظوابط شرعی انجام پذیرد.در غیر اینصورت در دام بدعت گرفتار آمده و در مسیر تبرک نامشروع خواهیم افتاد .زیرا آنچنان که بعدا اشاره خواهیم نمود،بسیاری از تبرکهای نامشروع بدلیل بدعت هایی است که بوجود آورده اند.لذا ملتزم شدن به آنچه که شرع بیان نموده ،ما را از منکرات آن دور خواهد کرد.
شرح اقسام تبرك مشروع :
1- تبرك به ذكر و ياد الله و تلاوت قرآن كريم.
الف – تبرک به ذکر و یاد خداوند:
چنانکه قبلا تشریح شد؛ هدف ازتبرک،رسیدن به خیر و برکت برای خود، بوسیله چیزی است که از آن تبرک جسته می شود. یکی از اموراتی که شرع آن را برای رسیدن به این هدف جایز می شمارد، ذکر و یاد باری تعالی است.زیرا نصوص شرعی دلالت بر این دارد که؛ذکر خداوند یکتا به صورت شرعی،به شخص خیر و نیکی می بخشد.بنابراین آن نصوص،شخص را ترغیب می کنند تا برای رسیدن به ثواب - که در اینجا همان برکت است، از ذکر و یاد الله غافل نشود.
اذکار و اوراد باید ،اذکاری شرعی باشند که در کتاب و سنت صحیح آمده اند، لذا هر نوع اذکار بدعی و نوپیدا، نه تنها باعث رسیدن ثواب به ذاکر نمی شود بلکه وی را در ورطه بدعت و منکرات خواهد انداخت.والعیاذبالله.
ذکر الله تعالی می تواند با قلب یا زبان انجام گیرد ولی افضل آن است که با هردو صورت گیرد. گرچه فضیلت ذکر خداوند در قلب بیشتر است.زیرا ذکر در قلب، باعث معرفت خداوند و محبت و حیا نسبت به او می شود.
انواع ذکر:
ابن قیم رحمه الله در کتاب" الوابل الصیب " دربیان انواع ذکرمی نویسد:
" ذکر بردو نوع است:
1- ذکراسماء و صفات باری تعالی وحمد و ثنای ایشان به وسیله این اسماء، که خود نیز بر دو نوع است:
الف- ثنای خداوند متعال به وسیله اسماء و صفات،که این نوع در احادیث آمده اند مانند: (سبحان الله والحمدلله ولا اله الاالله والله اکبر).
ب- خبردادن ازباری تعالی به وسیله احکامی که از اسماء وصفات وی بدست می آید. مانند آنکه بگویی: خداوند عزوجل صدای بندگانش را می شنود وحرکاتشان را می بیند، ومخفی ترین اعمال بندگانش بروی مخفی نمی ماند و او از پدر و مادر نسبت به آنها مهربانتر است و او بر هر چیزی تواناست و همانند آن.
2- ذکر اوامر و نواهی خداوند.
و آن نیز بر دو نوع است:
الف- یاد الله جل جلاله به وسیله بیان نمودن حلال و حرامهای شرع پاکش نزد مردم.
ب- یاد آوری اوامر خداوند و مبادرت به انجام آن و یاد نواهی ایشان و اجتناب از آن نواهی."
انواع دیگرذکر:
- بسم الله گفتن درابتدای اقوال وکارها؛ که حکمت از آن جلب برکت دینی و دنیوی و دفع مفاسد به فضل خداوند تبارک وتعالی است.همانند بسم الله گفتن هنگام وضو ، غسل ، تیمم ، جماع و هنگام شکار و یا ذبح کردن و یا خوردن و نوشیدن.
- صلوات بر پیامبر ع؛ که درحقیقت متضمن ذکر خداوند و اعتراف به نعمت وی بر بندگانش بوسیله فرستادن و شناخت نعمت وی بر بندگانش بوسیله صلوات بر پیامبر ع.چنانکه واجب است در تشهد آخر نماز صلوات خوانده شود و مستحب است که در ابتدا و آخر هر دعایی بر پیامبر ع صلوات فرستاد.
برای دلیل مشروعیت و ترغیب صلوات برپیامبر ع، می توان به حدیث زیراشاره کرد:
« من صلی علی واحدة صلی الله علیه عشرا» یعنی: هرکس بر من یک صلوات بفرستد خداوند ده صلوات بر وی می فرستد.
- دعا،رابطه ای محکم بین ذکر و دعا وجود دارد.زیرا هنگامی که شخص دعا می کند، الله تعالی را با قلب و زبان یاد کرده و حاجت خود را از او طلب می نماید. ابن قیم رحمه الله می گوید:« مستحب است که شخص دعا گو،دعای خود را با حمد و ثنای خداوند شروع کند،و قبل از طلب حاجت خود بر پیامبر ع صلوات بفرستد»
ب) تبرک به قرآن با تلاوت آن:
خداوند تبارک وتعالی درچهار مکان ازآیات قرآن کریم برمبارک بودن آن تصریح فرموده اند:
«وَهَذَا كِتَابٌ أَنزَلْنَاهُ مُبَارَكٌ»(انعام 92) یعنی: و اين كتاب مبارکی است كه ما آن را فرو فرستاديم.
«وَهَذَا كِتَابٌ أَنزَلْنَاهُ مُبَارَكٌ فَاتَّبِعُوهُ وَاتَّقُواْ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ»(انعام 155) یعنی: و اين كتاب مبارکی است كه ما آن را نازل كرديم پس از آن پيروى كنيد و پرهيزگارى نماييد باشد كه مورد رحمت قرار گيريد.
«وَهَذَا ذِكْرٌ مُّبَارَكٌ أَنزَلْنَاهُ أَفَأَنتُمْ لَهُ مُنكِرُونَ»(انبیاء 50) یعنی: و اين [كتاب] كه آن را نازل كردهايم پندى مبارکی است آيا باز هم آن را انكار مىكنيد.
«كِتَابٌ أَنزَلْنَاهُ إِلَيْكَ مُبَارَكٌ لِّيَدَّبَّرُوا آيَاتِهِ وَلِيَتَذَكَّرَ أُوْلُوا الْأَلْبَابِ»(ص 29) یعنی: [اين] كتابى مبارك است كه آن را به سوى تو نازل كردهايم تا در [باره] آيات آن بينديشند و خردمندان پند گيرند.
برکات تلاوت قرآن هم دنیوی است هم اخروی.درتوضیح آیه اخیر،امام شنقیطی رحمه الله در مورد " مبارک " می گوید: " یعنی برکات وخیرات فراوان، زیرا درآن خیر دنیا و آخرت وجود دارد. "
آثارتبرک به ذکر و یاد خداوند و تلاوت قرآن:
ذکرویاد خدا از جمله اموراتی است که تبرک جستن به آن هم برکات دنیوی دارد هم اخروی.
برکات دنیوی :
أ- آرامش قلب و خارج شدن ترس از آن؛ چنانکه باری تعالی می فرماید:« الَّذِينَ آمَنُواْ وَتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُم بِذِكْرِ اللّهِ أَلاَ بِذِكْرِ اللّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ»( رعد 28).یعنی: همان كسانى كه ايمان آوردهاند و دلهايشان به ياد خدا آرام مىگيرد آگاه باش كه با ياد خدا دلها آرامش مىيابد.
ب- ایجاد قدرت و توان در شخص ذاکر،چنانکه بر انجام کارها تواناتر گردد. وقتی که فاطمهل برای انجام کارهای خانگی خود از پیامبرع خواهان خادمی شدند، پیامبر
نظرات شما عزیزان:
|
منوی اصلی
تبادل
لینک هوشمند
آمار
وب سایت:
نویسنده: 
